In een televisieprogramma hoorde ik een uitspraak van een oudere komiek, in de trant van: ‘Fouten maken zijn noodzakelijk voor de vooruitgang van de wereld.’ Dat intrigeert mij. Is het inderdaad zo dat als iedereen zich houdt aan de regels, doet wat er van hem/haar gevraagd wordt, netjes leeft en niet nalatig is, er dan geen of nauwelijks verandering en dus ook vooruitgang zal zijn in de samenleving, cultuur, geschiedenis?
De noodzaak om iets te veranderen omdat er iets wringt, ontbreekt dan inderdaad. Aan de andere kant zijn er ook mensen die houden van afwisseling en verandering, gewoon omdat het leuk is en niet perse noodzakelijk. Of het moet zijn, dat je je daar beter bij voelt. Daarbij hoeft een verandering natuurlijk niet automatisch ook een verbetering te zijn en vooruitgang wil toch zeggen dat de situatie verbetert, in elk geval voor een bepaalde doelgroep. Zo heeft de vooruitgang van de mechanisering de mensheid veel goeds gebracht, aan de andere kant heeft het veel arbeiders in fabrieken, op velden en in mijnen overbodig gemaakt. Dus ja, vooruitgang is niet voor iedereen een verbetering.
Terugkerend op de stelling dat fouten maken vooruitgang zou bewerken, is er wel de bereidheid nodig, om van de fouten te leren. Anders treedt het spreekwoord in werking dat ‘wie niet van zijn fouten leert, gedoemd is deze te herhalen’. En dat laatste geldt helaas voor hele volken of culturen. Een bepaalde mate van intelligentie is denk ik ook vereist. Dat je terug kunt kijken, reflecteren, dat je gebeurtenissen kunt analyseren: wat en hoe het mis is gegaan en hoe je dat in de toekomst beter kan doen.
Alles bij elkaar zal deze stelling niet vanzelf in werking treden. Er is op z’n minst bereidheid nodig om te leren en het vermogen je aan te passen. En voor ‘na-mij-de-zondvloed-types’ zal de stelling zeker niet opgaan.
Dus moeten we dan toch maar beter ons best doen om te voorkomen dat er fouten worden gemaakt? Fouten maken hoort natuurlijk bij ons menselijk bestaan, je ontkomt er niet aan. Dus als je ze omarmt en ervan leert, zul je als mens vooruitgang boeken. Meer dan wanneer je blijft hangen in ‘ach en wee’ en deed ik het maar beter. En ook het ‘zo ben ik/is het nu eenmaal, beter wordt het niet’ of ‘het is wat het is’ is ook weinig verheffend of vooruit strevend.
Enigszins heroïsch wordt het wellicht als je opzettelijk fouten maakt, om vooruitgang in gang te zetten. Misschien dat klokkenluiders in die categorie vallen. Opzettelijk (vertrouwelijke) informatie lekken, wat fout is, om een hervorming van een bedrijf of cultuur te bewerkstelligen.
Zo’n stelling heeft dus nogal wat consequenties. Maar eerlijk gezegd komt een brave samenleving, waarin niemand ooit een misstap begaat op mij toch niet heel aanlokkelijk over. Het heeft iets tams en weinig uitbundigs, hoewel dat misschien niet zo hoeft te zijn. Om waar wat te noemen: Hoe zou het dan op de nieuwe hemel en aarde zijn, als Jezus terugkomt en als alles volmaakt is. Dat is toch het ideaal waar we naar uitkijken?
In ons leven ervaren we vaak de mooiste hoogtepunten, doordat we ook dieptepunten kennen. En een mens leert inderdaad vaak het meest (en boekt daarmee vooruitgang) van zijn fouten. Maar dan wel onder voorwaarden. En het zal ongetwijfeld zo zijn dat we in onze aardse, beperkte manier van denken geen benul hebben van de hemelse, Goddelijke wijze van denken en leven.